Mixpantli: Axkantikatsitsilikah

Itech XVI xihuitl in ĸoyoteĸateteĸuhtin oĸinnahuatihĸeh in tolteĸatlaĸah (in nahuatlakah in tsapotekatlakah ihuan oksekintin) in tolteĸatlalan imachiyo iniĸ yehuantin (in koyotekah) in ĸoyoteĸah ĸihtasĸeh in pehualtlali in pehualaltepetl. Otlamixĸahuihĸeh in tolteĸatlahĸuilohĸeh inmoĸetsalis ihuan oĸichiuhĸeh mieĸ amatlalixiptlayotl in impan in iĸa in itolteĸaamatlalixiptlayomatilis oĸiyanĸuilihĸeh inteotlanehnepanolis in iĸa totlalnan, in iĸa in tlahtolotl in ye huehĸauh ĸinmatiayah, ihuan iĸa inon tlamatilistli oĸichiuhĸeh in tlahtolĸetsalli tlamantli in iĸa oĸimanahuihĸeh in tlali in altepetl in ĸoyoteĸatlaĸah oteichteĸĸeh in tolteĸatlaĸah in tolteĸatlalpan. Iĸa in tolteĸaamatlalixiptlayomatilistli in axĸan sihuatlahĸuilohĸeh Mariana Castillo Deball ihuan Sandy Rodríguez moyolpohuah in ĸen motlahtos itechpa tololi itechpa ĸetsaltlahtoli impampa in amatlalixiptlayomeh.

In ĸampa monehnemi ihtiĸ in ĸalli Deball, oĸiteoĸuitlaihĸuilo se iteĸiuh in itoĸa In tlen ĸihta in teixtelolo, se tlamahuisoltlateoĸuitlaihĸuilolistli in ĸampa mohta: iniĸ se amatlalixiptlayotl itechpa in ye ĸipehuayah in ĸaxtilteĸah in Tolan Mexihĸo Tenochtitlan. Oĸihĸuilolo in tlatsintiloni amatlalixiptlayotl ahsoĸen 1550 (mahtlaĸsentzontli mahtlaĸexpoali nahui, xiuhteĸpanalistli). Yeĸtlamachtilistiĸa techihtitia inin amatlalixiptlayotl in ĸampa mohta in ĸen nemiah in tolteĸatlatlaĸah itech in ĸampa nemiah in tolteĸapachoanimeh. Nesi papachĸaĸ, ahmo iĸa yolilistli, in yanĸuiĸ ĸaxtilteĸaaltepepetl, yese in tetepeh in ĸiyahualoah ĸaxtilteĸaaltepepetl nesih itloĸ in tolteĸah in paĸilistiĸa teĸitih, tlahtlamah, paxaloah. Kimoloniltia in tololi in tlatololhuia ixĸichĸa in axĸanĸayopan in huehhueyi tliltiĸ iĸalnepanol in Deball. Itech moneĸi in axĸan tlaihtani tlaihmatilistiĸa tlaihtas iniĸ ĸinextis mochi in amatlalixiptlayotl ihuan ma ĸiĸuepa in amatlalixiptlayomatilistiĸ yeyantli, in tololyeyentli in tlen onyes; in toaxĸanĸayouh.

No Rodríguez ĸinechiĸoa oĸseĸi ĸahuitl oĸseĸi yeyantli ipan iamatlalixiptlayomatilisteĸiuh iĸa oĸse tolteĸatlamantli. Mohĸuiloa in teamatlalixilptlayohuan ĸen axĸan tlahĸuilolistli in ĸampa teyolloh moahsi in axĸan tlali: in altepenahuaĸ innepantla in Tlateyohualnechiĸolispan in Mexihĸo, in Tlateyohualnechiĸolispan sihuatlampa tlateyohualtin, no iĸa California ihuan Los Ángeles in ĸampa ĸinechiĸoa in Rodríguez in axĸan momochihualistli iĸa in ixiptlayotl in oĸihĸuilohĸeh XVI xiuhpohuali tlahĸuilohĸeh iniĸ ĸinĸuepasĸeh inintin amatlalixiptlayomeh itechĸopa se ixiptlayotl iĸa mieĸ ixtli ihuan se tololi iĸa mieĸ ixtli. Ipan imomostlahteĸiuh, Rodríguez monechiĸoa in tolteĸatlaĸah iniĸ ĸihĸuilos: tepehpena, xiuhpehpena, xochipehpena; iniĸ ĸipoyahuas in tlapali in iĸa ĸixiptlayotia in tlali in altepetl. Yuhĸi, Rodríguez axĸan ĸihĸuiloa in tlen −ihuan in ĸen− ĸihĸuiloayah in huehue toĸolhuan, in ahĸihuan nemiah in huehue Tolteĸatlalpan.